Chẩn đoán và điều trị thiếu máu

Theo tổ chức Y tế thế giới(WHO), thiếu máu là hiện tượng(tình trạng) giảm lượng huyết sắc tố và số lượng hồng cầu trong máu ngoại vi dẫn đến thiếu Oxy cung cấp cho các mô tế bào trong cơ thể. Thiếu máu khi nồng độ Hemoglobin thấp hơn:

13 g/dl (130 g/l) ở nam giới
12 g/dl (120 g/l) ở nữ giới
11 g/dl (110 g/l) ở người lớn tuổi

1: Chẩn đoán- phân loại thiếu máu

Dấu hiệu lâm sàng: Khi thiếu máu, cơ thể sẽ có nhưng biểu hiện sau:

Da xanh xao, niêm mạc nhạt
Dễ ù tai, chóng mặt, hoa mắt, ngất…
Chán ăn, rối loạn tiêu hóa
Hồi hộp, nhịp tim nhanh, dễ mệt
Rối loạn nội tiết: nữ có thể vô kinh

Xét nghiệm cận lâm sàng

Lâm sàng khó quyết định được thiếu máu, nhất là xác định mức độ thiếu máu. Do vậy cần phải tiến hành đếm hồng cầu và làm một số xét nghiệm để xác nhận chẩn đoán, nhất là chẩn đoán căn nguyên.

Công thức máu

Cho biết mức độ chính xác của thiếu máu, ngoài ra còn biết được hình dáng, kích thước, màu sắc hồng cầu. Công thức màu còn cho biết số lượng bạch cầu, tỷ lệ bạch cầu các loại, tiểu cầu.

Đo số lượng huyết cần tố

Phương pháp Sabli thường dùng tính tỷ lệ phần trăm đơn giản, nhưng ít chính xác. Nếu có thể được đo số lượng (bình thường trong 100ml máu có 12-18 gHb).

Giá trị hồng cầu

Bình thường là 1. lúc đó gọi là thiếu máu đẳng sắc. Khi lớn hơn 1 gọi là thiếu máu ưu sắc, bé hơn 1 gọi là thiếu máu nhược sắc.

Hematocrit

Đó là thể tích hồng cầu. Bình thường là 43,5%.

Với các con số kết quả trên, ta có thể tính thêm được những chỉ số sau đây

Thể tích trung bình của 1 hồng cầu:

Bình thường thễ tích của một hồng cầu là 88 mm3.
Khi thể tích từ 80 đến 100 mm3 ta có thiếu máu hồng cầu trung bình (normocytaire).
Khi dưới 80 mm3: thiếu máu hồng cầu nhỏ (microcytaire).
Khi trên 100 mm3: thiếu máu hồng cầu to (macrocytaire).
Thường thường trong thiếu máu, các kết quả giá trị hồng cầu và thể tích hồng cầu ăn khớp với nhau:
Thiếu máu hồng cầu to thường ưu sắc.
Thiếu máu hồng cầu trung bình thường đẳng sắc.
Thiếu máu hồng cầu nhỏ thường nhược sắc.

Nồng độ trung bình về huyết cầu tố của hồng cầu:

Tức là tính số lượng huyết cầu tố chứa trong 100ml hồng cầu. Bình thường là 33-35g. Khi tỷ lệ này thấp, chứng tỏ bệnh thiếu máu nhược sắc thực sự và lúc đó nguyên nhân chủ yếu là thiếu sắt.

Tuỷ đồ

Cho biết phản ứng của tuỷ về sự sinh sản hồng cầu và phát hiện được các tế bào lạ.

Xét nghiệm phân

Tìm ký sinh vật ruột, đặc biệt chú ý tới giun móc. Thường người ta làm phản ứng Weber Meyer để tìm hồng cầu trong phân.

Chẩn đoán nguyên nhân

Rất phức tạp, có rất nhiều phương pháp sắp xếp các loại nguyên nhân thiếu máu, cho đến nay chưa có cách sắp xếp loại này hoàn hảo. Dựa vào các kết quả các xét nghiệm đã làm và dựa vào các phần sinh lý, sinh hoá tế bào máu chúng tôi xin giới thiệu hai cách sắp xếp phân loại thiếu máu:

Dựa vào hình thái.
Dựa vào nguyên nhân.

Dựa vào hình thái, màu sắc hồng cầu

Thiếu máu hồng cầu bình thường huyết cầu tố bình thường (đẳng sắc).
Tất cả mọi tính chất của hồng cầu bình thường. Chỉ có số lượng hồng cầu giảm nhiều.
Thiếu máu hồng cầu to, huyết cầu tố nhiều (ưu sắc). Đặc điểm của loại này là:
- Hồng cầu to (d= 10-12 mm).
- Thể tích hồng cầu tăng nhiều: 110 - 140 mm³.
- Giá trị hồng cầu lớn hơn 1.
Thiếu máu hồng cầu nhỏ và huyết cầu tố ít (nhược sắc). Đặc điểm:
- Hồng cầu nhỏ (d=5 - 6mm).
- Thể tích hồng cầu bé: 70mm³.
- Giá trị hồng cầu bé hơn 1.

Theo nguyên nhân

Cách sắp xếp trên hoàn toàn phù hợp với việc sắp xếp theo nguyên nhân.

Loại thiếu máu hồng cầu to (ưu sắc):

Căn bản loại này là thiếu vitamin B12 hay axit Folic.Trong loại này có:

Bệnh thiếu máu ác tính Biermer.
Các bệnh thiếu máu bàng Biermer (para-biermérience) do cắt đoạn dạ dày (mất yếu tố nội tại o vùng đáy dạ dày tiết ra nên có thể không hấp thụ được vitamin B12 là yếu tố ngoại.
Bệnh Spru: Tiêu hoá bị rối loạn, làm cơ thể không hấp thụ được vitamin B12.

Loại thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc:

Đa số loại này là do thiếu chất sắt. Trong loại này có:

Mất máu kinh diễn: Mỗi ngày mất một ít nhưng rỉ rả nhiều năm như trong trĩ, ung thư dạ dày, ung thư trực tràng, u xơ tử cung, loét dạ dày tá tràng.
Các bệnh về dạ dày, ruột. Khả năng hấp thu sắt ở ruột kém.
Bệnh xanh lướt cũa thiếu nữ. Thường là những thiếu nữ trẻ, nguyên nhân có lẽ do nội tiết.
Thiếu máu hồng cầu bình thường, đẳng sắc: Loại này chia làm ba nhóm:
- Thiếu máu do thiểu năng cơ quan huyết trung ương: Bệnh suy tuỷ, xơ tuỷ.
- Thiếu máu do huỷ hoại quá mức hồng cầu của ngoại biên: Các bệnh thiếu máu tan máu có thể do tiên thiên hay hậu phát: Sốt rét, sốt vàng da có đái ra huyết cầu tố, nhiễm khuẩn, nhiễm độc, (H2S và chì). Khi có huyết cầu tố bất thường trong máu.
- Thiếu máu do sau khi mất máu cấp.

Cuối cùng, còn một loại thiếu máu mà nguyên nhân rất khác nhau:

Có mang, bệnh nội tiết như phù niêm, xơ gan, viêm thận mạn tính, hội chứng nhiễm khuẩn, ung thư và các bệnh máu ác tính. Loại thiếu máu này có thể đẳng sắc, ưu sắc, hoặc nhược sắc. Cũng thuộc trong loại này có loại thiếu máu với hồng cầu non: bệnh tăng nguyên hồng cầu (érythroblastose) hoặc cả bạch cầu non: bệnh tăng hồng tuỷ cầu cấp (érythromýelose) hoặc cả bạch cầu non: Bệnh tăng hồng tuỷ cầu cấp (érythromyelose aigue).

Các phản ứng khi truyền máu