Tiêu chảy cấp ở trẻ em: Mẹ lơ là coi chừng hối hận!
1. Nguyên nhân gây tiêu chảy cấp ở trẻ thường là gì?
Tiêu chảy cấp ở trẻ em thường do virus, vi khuẩn hoặc kí sinh trùng gây ra. Trong đó, Rotavirus là nguyên nhân phổ biến nhất gây tiêu chảy cấp, có thể gây tử vong ở trẻ nhỏ. Đây là virus có khả năng tồn tại bền vững trong môi trường, có thể sống hàng giờ ở trên bàn tay và trên các bề mặt rắn. Đặc biệt, rotavirus có thể sống ổn định và gây ra bệnh khi sống trong phân 1 tuần.
Tiêu chảy cấp thường có những biểu hiện điển hình như tiêu chảy, nôn ói, đau bụng và dễ mất nước, có thể dẫn đến trụy mạch rồi tử vong.
Bệnh xảy ra nhiều nhất ở trẻ em dưới 5 tuổi, thường phân bố ở các nước có khí hậu ôn đới và bệnh xảy ra theo mùa, nhất là vào mùa đông. Còn ở những nước nhiệt đới, bệnh xảy ra quanh năm.
2. Đường lây truyền bệnh tiêu chảy cấp:
Tiêu chảy cấp thường lây truyền qua đường phân – miệng thông qua thức ăn hoặc nước uống bị ô nhiễm hoặc tiếp xúc trực tiêp với phân đã nhiễm khuẩn gây bệnh. Một số tập quán tạo điều kiện thuận lợi cho sự lan truyền tác nhân gây bệnh như: trẻ bú bình không hợp vệ sinh, không rửa tay sau khi đi ngoài, trước khi chế biến thức ăn cho trẻ, thực phẩm bị nhiễm mầm bệnh, xử lý phân không hợp vệ sinh.
Phân của trẻ em mắc bệnh tiêu chảy rota hoặc người bình thường nhưng có mang trong mình virus rota sẽ là nguồn gây ô nhiễm môi trường, nhất là môi trường nước, có thể là những vật dụng tiếp xúc xung quanh.
Ngoài ra, virus rota cũng lây qua đường hô hấp.
* Triệu chứng của bệnh:
Sau khi bị lây nhiễm từ nguồn bệnh khoảng 1-2 ngày, trẻ biểu hiện các triệu chứng sau:
– Nôn ói: xuất hiện đầu tiên. Trẻ nôn nhiều, sau đó bớt dần và tiếp theo đến tiêu chảy.
– Tiêu chảy: đi phân lỏng toàn nước, >= 3 lần/ ngày.
– Có thể có sốt, đau bụng, ho, chảy mũi.
– Dễ có dấu hiệu mất nước: khô môi, mắt trũng, khát nhiều, lì bì hay kích thích vật vã, quấy khóc, thóp trũng.Trẻ rất dễ bị khô kiệt nếu không được điều trị đúng và kịp thời.
– Các dấu hiệu nặng: thở mạnh, sâu, môi đỏ, chướng bụng, liệt ruột cơ năng, rối loạn nhịp tim, nhược cơ toàn thân.
– Trẻ dễ bị sụt cân và suy dinh dưỡng do bị mất nước nặng.
* Chăm sóc trẻ bị tiêu chảy cần đặc biệt chú ý điều gì?
Trẻ khi bị đi ngoài phân nhiều nước nên thường bị mất nước, cơ thể thiếu nước sẽ đưa đến những biến chứng nặng nề, có thể ảnh hưởng đến tính mạng. Tuy nhiên trẻ bị tiêu chảy đường ruột vẫn hấp thu nước được, vì vậy phải cho trẻ uống Bù nước ngay khi biết trẻ bị tiêu chảy.
a. Bù nước:
Các dung dịch bù nước thông dụng là dung dịch ORS (oresol), ORS dạng pha sẵn, viên hoặc gói. Pha dung dịch bù nước đúng là điều quan trọng giúp trẻ mau hồi phục và giảm thiểu tình trạng mất nước và sụt cân. Pha ORS đúng theo hướng dẫn trên bao bì (không nên pha nửa gói ORS với nửa lượng nước cần pha). Dung dịch bù nước đã pha nếu quá 24 giờ không uống hết phải bỏ đi.
Điều trị tại nhà nếu trẻ không có biểu hiện mất nước, nghĩa là trẻ tỉnh táo, khóc có nước mắt, không trũng, uống nước (bú) bình thường, lưỡi ướt. Cho trẻ uống nước và điện giải nhiều hơn bình thường, có thể dùng các dung dịch pha chế tại nhà như: oresol, nước cháo muối, nước quả tươi, súp, nước canh.
Lượng dung dịch bù nước cần cho trẻ uống được tính như sau:
+ Trẻ dưới 2 tuổi: uống 50 – 100 ml Oresol sau mỗi lần đi ngoài
+ Trẻ 2 – 10 tuổi: uống 100 – 200 ml Oresol sau mỗi lần đi ngoài
+ Trẻ > 10 tuổi: uống Oresol đến hết khát sau mỗi lần đi ngoài
Nếu trẻ không thích mùi vị dung dịch bù nước này, hãy thay bằng dung dịch bù nước khác, khi số lần tiêu chảy không nhiều (2-3 lần mỗi ngày) có thể bù nước bằng nước uống hàng ngày hoặc nước trái cây. Một số trẻ khi tiêu chảy kèm theo nôn nhiều, nên việc bù nước cần thực hiện hết sức từ từ, cần cho trẻ uống từng ít một. Trẻ dưới 2 tuổi cho uống ít một bằng thìa. Với trẻ lớn hơn có thể cho uống từng ngụm nhỏ.
Nếu trẻ nôn, đợi 10 phút sau rồi tiếp tục cho uống, nhưng cho uống chậm hơn, uống từng thìa cách nhau 2-3 phút. Trẻ được bù đủ nước sẽ đi tiểu nhiều, linh động, da và môi tươi tắn. Việc cho uống bù nước phải được duy trì đến khi bé đi tiêu phân sệt và dưới 3 lần mỗi ngày.
Đưa trẻ đến khám ngay nếu: Đi ngoài rất nhiều lần phân lỏng (đi liên tục), nôn tái diễn, trở nên rất khát, ăn uống kém hoặc bỏ bú, trẻ không tốt lên sau 2 ngày điều trị, sốt cao hơn hoặc có máu trong phân.
Trẻ cần được khám, điều trị và theo dõi tại cơ sở y tế khi:
+ Có dấu hiệu mất nước: trẻ kích thích, khóc không có nước mắt, lưỡi khô, khát (uống nước háo hức), nếp véo da mất chậm.
+ Có dấu hiệu mất nước nặng: trẻ li bì, mệt lả, mắt rất trũng và khô, khóc không có nước mắt, nếp véo da mất rất chậm, uống kém hoặc không thể bú được.
b. Chế độ dinh dưỡng:
Để trẻ không bị sụt cân, cần duy trì chế độ ăn thích hợp. Thức ăn cần mềm và lỏng hơn bình thường, nhưng vẫn phải đủ 4 nhóm thực phẩm (bột, béo, đạm, rau), cho trẻ ăn nhiều bữa nhỏ, khoảng cách giữa các bữa ăn khoảng 2 giờ.
Trẻ dưới 6 tháng tuổi còn bú mẹ: cho trẻ tiếp tục bú mẹ bình thường và tích cực cho trẻ bú mẹ là rất cần thiết. Sữa mẹ đóng vai trò rất quan trọng khi trẻ bị tiêu chảy vì trong sữa mẹ vừa đủ các chất dinh dưỡng, vừa dễ tiêu hóa, hấp thu. Nếu trẻ bú sữa công thức, vẫn tiếp tục cho bú bình thường. Trong một vài trường hợp bé bị tiêu chảy do rotavirus có hiện tượng kém dung nạp với đường lactose trong sữa, nên thay sữa đang bú bằng các loại sữa không có đường lactose theo chỉ định của bác sĩ. Sau khi hết tiêu chảy, trẻ sẽ uống lại sữa đã uống trước khi bệnh.
Trẻ lớn hơn: cần cho trẻ ăn đủ khẩu phần, không nên bắt trẻ nhịn, kiêng khem. Thức ăn cần mềm, nấu kỹ, ăn ngay sau khi nấu để đảm bảo vệ sinh. Cho trẻ ăn thêm quả chín hoặc nước quả như: chuối, cam, xoài…
Tránh dùng các loại thực phẩm có lượng đường nhiều, lượng đạm và các chất điện giải thấp, các thực phẩm ít chất dinh dưỡng, nhiều chất xơ và khó tiêu hóa như: măng, rau cần, ngô và đỗ nguyên hạt.
Tránh sử dụng các dung dịch nước quả công nghiệp, nước có ga gây khó tiêu, đầy bụng, tiêu chảy tăng và rối loạn các chất điện giải trong cơ thể.
c. Một số thói quen thường gặp có thể gây ra nguy hiểm cho trẻ:
- Dùng thuốc chống nôn, cầm đi ngoài: khi trẻ đi ngoài phân lỏng nhiều lần, các bà mẹ thường cho trẻ ăn lá ổi, hồng xiêm xanh… và các thuốc cầm đi ngoài khác. Trẻ ngừng đi ngoài ngay nhưng đó chỉ là khỏi bệnh giả tạo và gây ra hậu quả là các tác nhân gây bệnh ở lại trong đường tiêu hóa lâu hơn khiến cho bệnh lâu khỏi, thậm chí nặng lên.
- Tự dùng kháng sinh: các bà mẹ thường tự dùng kháng sinh điều trị cho trẻ khi trẻ bị tiêu chảy dẫn đến hậu quả là làm rối loạn thêm vi khuẩn chí (vi khuẩn có ích) trong đường tiêu hóa của trẻ, vừa không chữa được bệnh lại dễ dẫn đến ngộ độc thuốc và kéo dài ngày bệnh và giảm khả năng hấp thu của trẻ. Chỉ sử dụng kháng sinh cần theo chỉ định của nhân viên y tế, áp dụng trong trường hợp tiêu chảy do vi khuẩn, amip (phân có nhầy máu).
- Kiêng khem: nhiều bà mẹ cho trẻ kiêng thịt, trứng, sữa, cá… Cho trẻ ăn cháo trắng với muối, không cho bú mẹ… gây hậu quả là giảm cung cấp chất dinh dưỡng trẻ không có đủ năng lượng để chống đỡ với bệnh tật, mau chóng kiệt sức, suy dinh dưỡng, khó hồi phục sau bệnh.
- Bù dịch và điện giải không đúng: Hạn chế cho trẻ uống nước vì sợ uống vào lại tiêu chảy nhiều, ngừng cho trẻ bú, chỉ cho trẻ uống nước đường hoặc cho uống Oresol không đúng nồng độ quy định gây hậu quả là không bù được nước và điện giải, trẻ càng mất nước nhiều hơn, tình trạng nặng lên nhanh chóng.
- Phòng bệnh tiêu chảy cấp:
- Nuôi con bằng sữa mẹ
- Cải thiện tập quán ăn dặm
- Sử dụng thực phẩm và nguồn nước sạch để chế biến thức ăn cho trẻ
- Rửa tay thường xuyên: là biện pháp dễ thực hiện và hiệu quả nhất.
- Xử lý phân của trẻ an toàn
- Sử dụng hố xí hợp vệ sinh
Vacxin phòng bệnh: Vacxin rota là loại vắc xin có tác dụng phòng tránh nguy cơ nhiễm virus rota- tác nhân gây tiêu chảy cấp thường gặp và dễ gây biến chứng nhất. Để tránh được nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ trẻ trong thời kì phát triển đầu đời, trẻ nhỏ cần được uống vắc xin rota theo đúng lịch khuyến cáo của bộ Y tế do hiện tại chưa có thuốc đặc hiệu để kháng loại virus này. Vacxin rota được sử dụng qua đường uống, không phải đường tiêm như nhiều loại vắc xin khác. Trẻ nhỏ nên bắt đầu liệu trình uống vắc xin rota từ lúc 6 tuần tuổi và kết thúc liệu trình trước lúc 6 tháng tuổi để cơ thể sinh ra kháng thể.
Đặc biệt việc cho trẻ uống vắc xin rota cần được thực hiện bởi trung tâm tiêm chủng hoặc bệnh viện có uy tín, cha mẹ không được tự ý cho bé uống.
Nguồn: Sưu tầm